प्रत्येक देशाचा अर्थसंकल्प असतो. विशिष्ट आर्थिक परिस्थितीचा आढावा घेऊन सरकारने लादलेल्या आर्थिक मर्यादांनुसार जमाखर्चाची नोंद करण्याची कला म्हणजे अर्थसंकल्प. प्रत्येक व्यक्तीला आणि संघटनेला (organization) अर्थसंकल्प आखावा लागतो. त्यानुसार आपले खर्चाचे आणि उत्पादनाचे पुढील नियोजन करता येते. मर्यादित असलेली साधनसामग्रीचा योग्य वापर करून जास्त उत्पादन मिळवण्याचे कार्य शासनाला करावे लागते. यासाठी योग्य अर्थसंकल्प असणे गरजेचे असते. वार्षिक अर्थसंकल्पाचे योग्य नियोजन केल्यास देशाचे उत्पादन वाढते आणि महागाई आटोक्यात येण्यास मदत होते. यासाठी आर्थिक दृष्ट्या योग्य अभ्यास असणे गरजेचे आहे. अर्थसंकल्पाद्वारे आर्थिक स्थिरता येते. खर्चाची(expense) नोंद ठेवून आणि योजनेला चिकटून राहून कार किंवा घर यासारख्या मोठ्या खर्चासाठी बचत करणे या पद्धतीने सोपे होते. यामुळे वेळेवर बिल भरणे आणि आपत्कालीन निधी जमा करणे सोपे होते. एकंदरीत, अर्थसंकल्प असल्‍याने व्‍यक्‍तीच्‍या आर्थिक परिस्थितीला, आता आणि भविष्यातही मदत होते. अश्या अर्थसंकल्पाचे प्रामुख्याने ३ प्रकार आहेत.
संतुलित अर्थसंकल्प (Balanced Budget)
या अर्थसंकल्पात अंदाजे उत्पन्न आणि अंदाजित खर्च समान आहेत. अनेक अर्थतज्ञ मानतात की सरकारी खर्च त्याच्या महसुलापेक्षा जास्त नसावा. समतोल अर्थसंकल्प आर्थिक मंदी किंवा अतिरिक्त खर्चासाठी कोणत्याही संधी नसल्यामुळे आपोआप आर्थिक स्थिरतेमध्ये बदलू शकत नाही.
सरप्लस बजेट (Surplus Budget)
या अर्थसंकल्पात अंदाजे सरकारी महसूल(revenue) अंदाजित सरकारी खर्चापेक्षा जास्त आहे. हे राज्याचे सार्वजनिक कर्ज कमी करण्यासाठी किंवा त्याची बचत वाढवण्यासाठी या अर्थसंकल्पाची योजना करण्यात येते.
तुटीचे बजेट (Deficit Budget)
या अर्थसंकल्पातील अंदाजे सरकारी महसूल अंदाजे सरकारी खर्चापेक्षा कमी आहे. एकतर सरकारच्या राखीव रकमेवर परिणाम होतो. त्यामुळे रोजगार दर वाढण्यास मदत होते . हे अधिक मागणी निर्माण करून आर्थिक विस्तार मोठा करते. त्यातून नैराश्य आणि बेरोजगारी कमी होते. मुख्य दोष असा आहे की यामुळे सरकारकडून जास्त खर्च होऊ शकतो किंवा कर्ज जमा होऊ शकते.
हे ही वाचा:
राष्ट्रवादी विधानसभा निवडणुकीसंदर्भात महाविकास आघाडी घेणार ‘हा’ मोठा निर्णय
पंतप्रधानांवरील माहितीपट हटवण्याचे यूटय़ूब, आणि ट्विटरला केंद्रसरकारने दिले आदेश
Follow Us
टाईम महाराष्ट्रचे अपडेट्स मिळवण्यासाठी आम्हाला फॉलो करा.
